Zwierzęta

Niewielki ciemny ptak, charakteryzujący się rudym ogonkiem. Samiec jest prawie czarny, z ciemniejszą piersią i częścią twarzową oraz delikatnym rozjaśnieniem na skrzydle, na lotkach 2 rzędu. Tych szczegółów nie widać zazwyczaj w terenie, wówczas samca postrzegamy jako jednolicie czarnego ptaka z rudym ogonem. Samica jest ciemnopopielata, bez jaśniejszego lusterka na skrzydłach. U obu ptaków w rudym ogonie dopatrzymy się popielatych środkowych sterówek, oraz rudego podogonia. Nogi czarne, oczy czarne. Młode są podobne do samicy, bardziej popielate.
W Polsce występuje podgatunek kopciuszka gibraltariensis. W Maroku, na półwyspie Iberyjskim i w Turcji żyją kolejne podgatunki nieco inaczej ubarwione. Gatunek nominatywny spotkamy od Kaukazu na wschód.

Kopciuszek, Phoenicurus ochruros

systematyka

Rząd: wróblowe (Paseriformes
Podrząd: śpiewające (Oscines)
Rodzina: drozdowate (Turdidae)

wygląd

występowanie

Cała Europa, poza Półwyspem Skandynawskim. Populacja z południowej Europy zimuje na miejscu. W Polsce jest to ptak bardzo popularny wszędzie tam, gdzie znajdują się budynki murowane, zwały gruzu i kamieni. Pierwotnie był to ptak górski i w górach nadal go spotykamy. Murowane budynki, gruzy to namiastka górskich terenów i dzięki temu kopciuszek mógł rozprzestrzenić się na niziny. W Tatrach występuje na wysokości 1400-2100 m n.p.m. W podgórskich osadach ludzkich jest najliczniejszym gatunkiem ptaka. W osiedlach ludzkich na niżu chętnie zamieszkuje też hale fabryczne, tartaki i place budowy. Jego liczebność się waha i w niektórych regionach Polski (okolice Puszczy Białowieskiej i Augustowskiej) jest ptakiem nielicznym, zwłaszcza na terenach, gdzie domy są drewniane a krajobraz od setek lat niezmienny i gdzie dominuje teren leśny. Jednak gatunek ten jest w ciągłej ekspansji, czemu sprzyja rozwój terenów antropogenicznych.

pokarm

To głównie drobne owady latające, (przy budynkach gospodarczych muchy), czasami ślimaki, czy gąsienice. W okresie jesiennym chętnie je też owoce krzewów w tym głogu i jarzębiny.

gniazdo

W górach umieszczane w szczelinach skalnych, w osiedlach ludzkich - w szczelinach murów, w zakamarkach pod dachami i pod dachówkami. Miejsce po wypadniętej cegle ze ściany to idealne miejsce na gniazdo kopciuszka. Zakłada gniazdo we wszelkiego typu wnękach na zewnątrz budynków lub w budynkach półotwartych o dużej przestrzeni. Nad gniazdem zawsze musi znajdować się zadaszenie, lub zwis skalny. Chętnie zajmuje półskrzynki lęgowe. Samo gniazdo zbudowane jest z dwóch warstw. Cześć zewnętrzną tworzą luźno ułożone trawy i korzonki roślin. Od wewnątrz gniazdo wyścielone jest grubą warstwą piór, włosia i sierści. Gniazda zakładane w szałasach pasterskich są wyściełane mchem. Czasami kopciuszek wykorzystuje dodatkowo do wyściółki suche liście. Jaja w liczbie 5-6 są białe. Kopciuszek wyprowadza 2 lęgi w roku.

ochrona

Objęty ochroną ścisłą w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz U z 2004 r. Nr 220,poz. 2237 ze zm.)

Zagrożenia:
Kopciuszek to najczęściej zjadany przez koty ptak. Koty często dobierają się do gniazd, jeśli są za nisko umieszczone, lub po prostu można dostać się do nich po deskach i innych drewnianych elementach. Również bardzo szybko odnajdują miejsca, gdzie nieloty uczą się latać. W niektórych krajach Europy wprowadzono zakaz wypuszczania kotów bez opieki, w celu ochrony głównie kopciuszka.

uwagi

Kopciuszek w gwarze ludowej miał wiele nazw. Zazwyczaj związanych z kolorem ogonka: czerwony ogonek, pokrzewka rudobrzucha, rudogon. Również nazwa łacińska ochruros nawiązuje do rudego ogona. Obecna polska nazwa nawiązuje do czarnego koloru ptaka. Wywodzi się z okresu, gdy sądzono, że kopciuszek przebywając przy kominie umazał się sadzą i stąd jest taki czarny. Wówczas nazywano go również: kominiarczyk, pokrzewka podczerniona, czarnobrzuszek. Także pasterze nadali kopciuszkowi swoją nazwę: gazda.

biologia

Kto przyzwyczaił się do widoku kopciuszka, latającego pomiędzy zabudowaniami gospodarskimi, lub śpiewającego na dachu niewielkiego bloku, ten zdziwi się, widząc takiego samego ptaka uwijającego się pomiędzy skałami w górach. W osiedlach ludzkich kopciuszek siada na dachu, czy innym wzniesieniu i intonuje swoją pieśń, lekko szczebiotliwą i trzeszczącą. Śpiewa bardzo długo nawet, gdy pisklęta są już duże. Śpiew kopciuszka to ciąg trzeszczących dzwięków, przeplatanych delikatnymi trelami, chwilami podobny do szurania woreczkiem foliowym. Samiczkę widuje się rzadziej. Ptaki te polują najczęściej w locie, zrywając się z płotu, czy anteny telewizyjnej, po czym wracają ze zdobyczą na swoje miejsce. W górach kopciuszek siada na szczycie skały i śpiewa z tego miejsca. Również ze wniesienia na skałach poluje. Jest częstym ptakiem kamieniołomów i szałasów pasterskich.
Kopciuszek przylatuje do Polski południowej już w końcu marca, na północy pojawia się w kwietniu, odlatuje w sierpniu i wrześniu. Niektóre osobniki w dużych miastach mogą zimować. Kopciuszek odlatując zimuje w basenie morza Śródziemnego.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej.
"Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej UE. Za treść tego dokumentu odpowiada autor opracowania, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska UE"