Dodano: 30 stycznia 2007
Ciało duże, dość płaskie i słabo sklepione. Na głowie para czułek 10 członowych, kolankowato zagiętych, z czteroczłonową, grzebykowatą buławką. Pokrywy i przedplecze pokryte delikatnymi nakłuciami. Tarczka dobrze widoczna. Odnóza kroczne z silnymi i masywnymi goleniami. W pozostałych elementach budowy ciała występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy.
Samiec: głowa bardzo duża, szeroka, szersza od przedplecza, żuwaczki bardzo silnie przerośnięte, wydłużone do przodu i lekko zagięte ku dołowi, na końcu rozwidlone, a po wewnętrznej stronie pokryte ostrymi i mocnymi ząbkami. Przedplecze szerokie, prostokątne, ale zawsze wyraźnie węższe od głowy.
Samica: głowa nie tak szeroka jak u samca, zawsze węższa od przedplecza, żuwaczki niewielkie, krótsze od głowy, delikatnie zagięte ku środkowi, na wewnętrznej stronie pokryte kilkoma tępymi guzkami. Przedplecze szerokie, zawsze szersze od głowy, kształtu trapezowatego, zwężające się ku przodowi.
Na podstawie wykształcenia żuwaczek wśród samców wyróżniamy dwa typy morfologiczne:
telodnt - dominujący w zimniejszych obszarach areału występowania z bardzo silnie rozrośniętymi żuwaczkami
amphiodont - dominujący na południu zasięgu, znacznie mniejszy w rozmiarach i ma w mniejszym stopniu wykształcone żuwaczki.
Jeśli chodzi o możliwość pomylenia jelonka z innymi gatunkami to jest to w przypadku samca niemożliwe ze względu na żuwaczki, niewystępujące w takiej formie u żadnego innego europejskiego gatunku chrząszcza. Samice natomiast, zwłaszcza małe mogą być czasem mylone z innym dużym gatunkiem jelonkowatego: ciołkiem matowym, którego bardzo wyrośnięte okazy na pierwszy rzut oka są łudząco podobne do samic jelonków, jednak po dokładniejszym obejrzeniu okazów nie ma możliwości pomylenia się.
Samiec: głowa bardzo duża, szeroka, szersza od przedplecza, żuwaczki bardzo silnie przerośnięte, wydłużone do przodu i lekko zagięte ku dołowi, na końcu rozwidlone, a po wewnętrznej stronie pokryte ostrymi i mocnymi ząbkami. Przedplecze szerokie, prostokątne, ale zawsze wyraźnie węższe od głowy.
Samica: głowa nie tak szeroka jak u samca, zawsze węższa od przedplecza, żuwaczki niewielkie, krótsze od głowy, delikatnie zagięte ku środkowi, na wewnętrznej stronie pokryte kilkoma tępymi guzkami. Przedplecze szerokie, zawsze szersze od głowy, kształtu trapezowatego, zwężające się ku przodowi.
Na podstawie wykształcenia żuwaczek wśród samców wyróżniamy dwa typy morfologiczne:
telodnt - dominujący w zimniejszych obszarach areału występowania z bardzo silnie rozrośniętymi żuwaczkami
amphiodont - dominujący na południu zasięgu, znacznie mniejszy w rozmiarach i ma w mniejszym stopniu wykształcone żuwaczki.
Jeśli chodzi o możliwość pomylenia jelonka z innymi gatunkami to jest to w przypadku samca niemożliwe ze względu na żuwaczki, niewystępujące w takiej formie u żadnego innego europejskiego gatunku chrząszcza. Samice natomiast, zwłaszcza małe mogą być czasem mylone z innym dużym gatunkiem jelonkowatego: ciołkiem matowym, którego bardzo wyrośnięte okazy na pierwszy rzut oka są łudząco podobne do samic jelonków, jednak po dokładniejszym obejrzeniu okazów nie ma możliwości pomylenia się.
Jelonek rogacz, Lucanus cervus | systematyka | Rząd: chrząszcze (Coleoptera) Podrząd: chrząszcze wielożerne (Polyphaga) Nadgodzina: żukokształtne (Scarabaeoidea) Rodzina: jelonkowate (Lucanidae) Podrodzina: Lucaninae Rodzaj: jelonek (Lucanus) Gatunek: jelonek rogacz (Lucanus cervus) |
|
|---|---|---|
| wygląd | Ciało duże, dość płaskie i słabo sklepione. Na głowie para czułek 10 członowych, kolankowato zagiętych, z czteroczłonową, grzebykowatą buławką. Pokrywy i przedplecze pokryte delikatnymi nakłuciami. Tarczka dobrze widoczna. Odnóza kroczne z silnymi i masywnymi goleniami. W pozostałych elementach budowy ciała występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec: głowa bardzo duża, szeroka, szersza od przedplecza, żuwaczki bardzo silnie przerośnięte, wydłużone do przodu i lekko zagięte ku dołowi, na końcu rozwidlone, a po wewnętrznej stronie pokryte ostrymi i mocnymi ząbkami. Przedplecze szerokie, prostokątne, ale zawsze wyraźnie węższe od głowy. Samica: głowa nie tak szeroka jak u samca, zawsze węższa od przedplecza, żuwaczki niewielkie, krótsze od głowy, delikatnie zagięte ku środkowi, na wewnętrznej stronie pokryte kilkoma tępymi guzkami. Przedplecze szerokie, zawsze szersze od głowy, kształtu trapezowatego, zwężające się ku przodowi. Na podstawie wykształcenia żuwaczek wśród samców wyróżniamy dwa typy morfologiczne: telodnt - dominujący w zimniejszych obszarach areału występowania z bardzo silnie rozrośniętymi żuwaczkami amphiodont - dominujący na południu zasięgu, znacznie mniejszy w rozmiarach i ma w mniejszym stopniu wykształcone żuwaczki. Jeśli chodzi o możliwość pomylenia jelonka z innymi gatunkami to jest to w przypadku samca niemożliwe ze względu na żuwaczki, niewystępujące w takiej formie u żadnego innego europejskiego gatunku chrząszcza. Samice natomiast, zwłaszcza małe mogą być czasem mylone z innym dużym gatunkiem jelonkowatego: ciołkiem matowym, którego bardzo wyrośnięte okazy na pierwszy rzut oka są łudząco podobne do samic jelonków, jednak po dokładniejszym obejrzeniu okazów nie ma możliwości pomylenia się. |
|
| ubarwienie | Głowa i przedplecze oraz spód ciała ciemnobrunatne, prawie czarne. Pokrywy Długość przydatki gębowe jaśniejsze, brunatnoczerwone lub brązowe. | |
| występowanie | Gatunek rozsiedlony bardzo szeroko. Podgatunek nominatywny znany z Europy środkowej i północnej oraz części Europy południowej, ponadto znany jest z Danii, Anglii, Szwecji, Iranu i Turkiestanu. Inne podgatunki zamieszkują południowa Francję, Półwysep Bałkański, Kaukaz, Azje Mniejszą i Turcję. W kraju jest gatunkiem bardzo rzadkim, mimo że był podawany przez Burakowskiego (1983) z wielu krain, jednak większość jego notowań dotyczy pierwszej połowy XX wieku i czasów dawniejszych. Obecne rozsiedlenie w Polsce obejmuje porozrzucane stanowiska w różnych częściach kraju, zwłaszcza tam gdzie są starodrzewia dębowe, w których ten gatunek się rozwija. |
|
| pokarm | Osobniki dorosłe odżywiają się sokiem wyciekającym z drzew. Potrafią także nacinać korę młodych gałązek i pączków liściowych i spijać wypływający stamtąd sok. Larwy odżywiają się zewnętrznymi warstwami drewna dębu i rzadziej innych drzew: wiązów, buków, brzóz, wierzb i drzew owocowych. |
|
| ochrona | W Polsce jelonek rogacz jest chroniony nieprzerwanie od 1957 roku. Umieszczony jest na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych oraz w Czerwonej Księdze Zwierząt Bezkręgowych z kategorią EN – gatunek silnie zagrożony. W prawie europejskim jest objęty Konwencją Berneńską i Dyrektywą Siedliskową Unii Europejskiej. Potencjalne zagrożenia: - zanikanie starych drzewostanów dębowych, gdzie dobywa się rozwój gatunku, - kolekcjonerstwo – jelonek rogacz jest jednym z najbardziej poszukiwanych chrząszczy europejskich przez kolekcjonerów na całym świecie, - gospodarka leśna polegająca na nasadzaniu monokultur sosnowych, dopiero niedawno zaczęto stosować domieszki gatunków liściastych, głównie dębu, ale potrwa jeszcze wiele lat aż te drzewa osiągnął wiek i rozmiary takie, aby mogły być zasiedlone przez jelonka, - usuwanie z lasów, zadrzewień i parków tzw. Martwego drewna, które jest miejscem rozwoju larw. Propozycje ochrony: - Dyrektywa Siedliskowa nakazuje w miejscach występowania jelonka tworzenie obszarów chronionych mających na celu zachowanie stabilnych populacji tego gatunku, - pozostawianie w lasach starodrzewia liściastego i martwych drzew, - propagowanie nowych metod leśnictwa mających na celu zachowanie siedlisk dla jelonka rogacza, - poszerzanie świadomości społecznej i zakazanie handlu okazami tego gatunku, chyba, że pochodzą z prowadzonych sztucznie hodowli, - w niektórych rejonach kraju można by było pomyśleć o reintrodukcji tego gatunku do środowiska. Jelonek rogacz może być stosowany w ochronie jako gatunek parasolowy. Ze względu na występowanie i związek biologiczny ze starymi dębami innych rzadkich gatunków owadów saproksylicznych ochrona siedlisk z jelonkiem może pozytywnie wpłynąć na ochronę innych gatunków owadów. Jelonek rogacz występuje w siedliskach z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, których ochrona może pozytywnie wpływać na ochronę tego gatunku. Do siedlisk tych należą: - grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) - grąd środkowoeuropesjki (Galio-Carpinetum) - grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum) - grąd zboczowy (Acer platanoides-Tilia cordata) - acidofilny las brzozow-dębowy (Betulo-Quercetum) - dąbrowa świetlista (Potentillo albae-Quercetum) - podgórska ciepłolubna dąbrowa brekiniowa (Sorbo terminalis-Quercetum) - kserotermiczna dąbrowa z dębem omszonym (Quercetum pubescenti-petraeae). |
|
| uwagi | Polska nazwa gatunku: jelonek rogacz pochodzi od podobieństwa przerosniętych żuwaczek tego gatunku do poroża jelenia szlachetnego. | |
| biologia | W warunkach klimatycznych Europy środkowej cykl rozwojowy tego gatunku trwa kilka lat, najczęściej 5 – 7. Owady dorosłe roją się późną wiosną – w maju i czerwcu. Samice po zapłodnieniu składają w niewielkiej ilości (20 – 30 sztuk) u podstawy pni martwych lub obumierających drzew. Z jaj po około półtora miesiąca wylęgają się larwy, które zaczynają żerować w powierzchniowych warstwach drewna w elementach drzewa, które są umieszczone pod ziemią – korzeniach i szyi pnia. Żerują przez cały okres wegetacyjny, przerywając jedynie żerowanie na okres zimy. Pod koniec lata ostatniego roku życia larwy, gdy jest już ona wyrośnięta i przygotowana do przepoczwarczenia zaczyna się budowanie kolebki poczwarkowej. Kokolit poczwarkowy zbudowany jest z wiórek drewna, odchodów i ziemi. Jest on bardzo twardy i dzięki temu zapewnia poczwarce bezpieczeństwo. Stadium poczwarki trwa około miesiąca, a wyległe formy dorosłe przebywają w kokolitach poczwarkowych do wiosny kolejnego roku, kiedy to znowu roją się i przystępują do kopulacji.
|
|
| piśmiennictwo |
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej.
Komentarze
Brak komentarzy.
