Rośliny

Bylina z kłączem.
Łodyga: wyprostowana, na górze gałęzista, w dolnej części szorstko owłosiona.
Liście: dłoniasto-, 7-dzielne; o odcinkach rombowych, wcinananoząbkowanych.
Kwiaty: liliowe, purpurowe lub różowe; szypułki kwiatowe są stale wyprostowane, odstająco owłosione; płatki dłuższe od działek, odwrotnie jajowate, ponad paznokciem owłosione. Nitki pręcików z rozszerzoną nasadą.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Owoc: Rozłupnia zawierająca gładkie rozłupki. Ości rozłupek podczas dojrzewania łukowato odginają się.

Bylina o kłączu pełzającym po podłożu lub zagłębionym w mulistym dnie. Liście: okrągłojajowate liście pływające (podobne do liści grążela żółtego N. lutea, ale znacznie mniejsze). Liście podwodne przyjmują kształt sercowaty lub okrągławy, są cienkie, delikatne, o brzegu płytko zatokowatym. Kwiaty: obupłciowe, z licznymi płatkami korony i 5 żółtozielonymi działkami kielicha (3-5 razy dłuższymi od płatków). Słupek składa się z 8-12 zrośniętych owocolistków, a jego znamię jest tarczowate, płaskie, z 8-12 promieniami dochodzącymi do wyraźnie ząbkowanego brzegu. Okres kwitnienia: od czerwca do września. Owoc: jagodo- lub torebko- podobny, gruszkowaty, w górnej części zwykle zakrzywiony

Półpasożytnicza roślina dwuletnia lub roczna. Liście: w zarysie lancetowate, pierzastosieczne z odcinkami nieregularnie klapowanymi, brzegiem ząbkowane, osadzone na łodydze skrętolegle na krótkich i owłosionych ogonkach. Łodyga: w górze owłosiona, rozgałęziająca się, wzniesiona. Kwiaty: różowe lub purpurowe, dwuwargowe, zebrane na szczytach pędów w kłosowatogroniaste kwiatostany; okwiat zróżnicowany na kielich i koronę; kielich dwuwargowy o łatkach różnej wielkości, długości 9-13 mm, beczułkowaty; korona zrosłopłatkowa, długości 15-22 (25) mm, o rurce prostej i dwukrotnie dłuższej od kielicha, dwuwargowa, gdzie warga górna hełmiasta, wycięta na górze w krótki dzióbek i z dwoma szczeciniastymi ząbkami niżej, natomiast dolna trzypłatkowa, prawie tak długa jak górna; pręciki 4, dwusilne (2 dłuższe od pozostałych); pręcik jeden, zrośnięty z kilku owocolistków, jajowaty. Okres kwitnienia: od maja do września. Owoc: to ukośnie jajowata torebka, zakończona dzióbkiem, wypełniona licznymi wąskojajowatymi nasionami.

Roślina wieloletnia z podwójną bulwą pędową, okrytą resztkami starych liści. Liście: sztywne, całobrzegie, do 25 cm długości i 2 cm szerokości, szablaste, ostro zakończone, barwy zielonoszarej. Łodyga: pojedyncza, sztywna. Kwiaty: duże, liliowopurpurowe, u podstawy z dwoma podsadkami, zebrane w gęsty, 4-10 kwiatowy, jednostronny kwiatostan groniasty; okwiat pojedynczy zrośnięty u nasady w krótką rurkę; 3 pręciki i jeden słupek zrośnięty z 3 owocolistków. Okres kwitnienia: przypada na lipiec i sierpień. Owoc: typu torebka z 3 podłużnymi żebrami, na szczycie wklęsła, wypełniona oskrzydlonymi nasionami.

Pasożytnicza bylina o krótkim i czołgającym się kłączu z licznymi mięsistymi i splątanymi korzeniami, przypominającymi ptasie gniazdo (stąd nazwa gnieźnik); cała roślina barwy żółtawo brązowej, ze śladami chlorofilu jedynie w kwiatostanie. Liście: zredukowane do łuskowatych pochew; brak liści asymilacyjnych. Łodyga: sztywna, gruba, prosta, zazwyczaj naga lub omszona na górze. Kwiaty: na skręconych szypułkach, pachnące miodem, zebrane w gęsty, szczytowy kwiatostan groniasty, do 20 cm długości; działki kielich i płatki boczne wykształcone jednakowo, odwrotniejajowate, wygięte ku sobie, długości do 6 mm; warżka bez ostrogi, dzbankowato zagłębiona u nasady, do 12 mm długa, na szczycie głęboko rozcięta z rozpostartymi i szeroko zaokrąglonymi łatkami. Okres kwitnienia: od maja do lipca; po raz pierwszy zakwita w 9 roku życia, niekiedy kwitnie pod ziemią, wytwarza wtedy nasiona powstałe w wyniku samozapylenia. Owoc: w postaci rozdętej torebki, długości około 10 mm.

Roślina wieloletnia (bylina) o długim, cienkim, podziemnym kłączu, pachnąca po wyschnięciu kumaryną. Liście: wyrastają okółkowo po 8, rzadziej po 6-10, w zarysie eliptycznolancetowate, do 4 cm długości, ostro zakończone, brzeg blaszki liściowej i spód na nerwie głównym ze szczeciniastymi wyrostkami. Łodyga: czterokanciasta, podnosząca się, naga. Kwiaty: białe, drobne , do 5 mm średnicy, zebrane w skąpe wierzchołkowe podbaldachy na długich szypułach, korona czteropłatkowa, lejkowata, działki małe, niewyraźne, pręciki 4 przyrośnięte do korony. Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca. Roślina owadopylna, podczas długotrwałej złej pogody dochodzi do samozapylenia. Owoc: kulista rozłupka, pokryta czarnymi na szczycie haczykowatymi szczecinkami, po dojrzeniu rozpada się na dwie niełupki, rozsiewane przez zwierzęta (dzięki haczykom przyczepiają się do sierści – egzozoochoria).