Obszary chronione - artykuły

Dodano: 21 września 2005
Tęskność za ojczystą mową
O, ojczysta nasza mowo,
Coś kwitnęła nam przed laty,
Zakwitnijże nam na nowo,
Jako kwitną w lecie kwiaty.
Zalśnij nam jako zorze,
Przywróćże nam skarb nasz istny,
Aby w domu i we zborze
Istniał język nasz ojczysty.

Michał Kajka

 

Dziedzictwo kulturowe naszej małej ojczyzny.
Zanikająca gwara lubawska na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego



Gwara

  1. mowa ludności wiejskiej zamieszkującej pewien obszar kraju, różniąca się pewnymi cechami od mowy mieszkańców sąsiednich okolic i od języka ogólnego. Możemy wyróżnić następujące typy gwar np: gwarę łowicką, cieszyńską czy też podhalańską, której charakterystyczną cechą jest akctent padający na pierwszą sylabę i wymowa typu: cisty (zamiast: czysty).
  2. mowa ludności charakterysyczna dla jakiegoś środowiska społecznego lub zawodowego np: gwara murarska, studencka i miejska. Gwary są bardzo ciekawym zabytkiem. W Polsce mamy pięć podstawowych dialektów językowych, w skład których wchodzą mniejsze regiony poszczególnych gwar.
  1. Dialekt kaszubski (dawni Pomorzanie)- uważa się, iż dialekt ten (zwłaszcza gwara słowińska) jest osobnym językiem (tzw. język kaszubski) pochodzącym od dawnych plemion pomorskich. Ta etymologia wydaje się być prawdziwa, więc kaszubski jest JEDYNYM ocalałym językiem połabskim. Dzisiaj widać w nim wiele naleciałości germańskich, a Kaszuba trudniej jest zrozumieć niż Słowaka!
  2. Dialekt wielkopolski- składają się nań m.in. gwary: Mazurów wieleńskich (czyli dawny język Polan), krajniackie, tucholskie, kociewskie, chełmińsko-dobrzyńskie, kujawskie, chazackie.
  3. Dialekt mazowiecki (dawni Mazowszanie)- gwary: podlasko-suwalskie, warmińskie, kurpiowskie, mazurskie, malborsko-lubawskie, ostródzkie.
  4. Dialekt małopolski (dawni Wiślanie)- jest to najliczniejsza grupa w Polsce. Gwary: łowickie, sieradzko-łęczyckie, świętokrzyskie (dawny język wojowniczych Lędzian), lasowskie, orawskie, spiskie, podhalańskie (cyli górolskie godonie).
  5. Dialekt śląski (dawni Ślężanie)- Charakterysyczna mowa ludności Górnego Śląska, Opolszczyzny i Śląska Cieszyńskiego (także po czeskiej stronie). Natomiast dawni mieszkańcy Dolnego Śląska zgermanizowali się, więc pozostała tylko do rozróżnienia jedna gwara- laska.

Spośród przedstawionych powyżej dialektów nasz region obejmuje dialekt mazowiecki. Jak wiemy dzieli się on na szereg innych gwar, nas jednak obchodzić będzie jedynie gwara warmińsko-mazurska, która niegdyś przez długi okres czasu, bo aż ponad sto lat narażona była na ciągły i nieustający nacisk otaczającej niemczyzny. Wynikiem tego gwary Warmii i Mazur zostały zupełnie odcięte od rozwoju języka ogólnopolskiego, co spowodowało, że język stał się skostniały i zachowało się w nim wiele archaizmów, używanych przed wiekami w całej Polsce. Warmiacy i Mazurzy zdawali sobie sprawę z tego, że język ich zaczyna być wypierany przez język niemiecki. Dlatego świadomi zagrożenia postawili sobie za główny cel zachowanie własnego języka. Polegało to na tym, że dzieci uczyły się języka polskiego w domu. Czytały i pisały w po polsku korzystając z katechizmu i innych wydawnictw religijnych oraz z polskich kalendarzy i gazet. Jednak siłą rzeczy dialekt Warmii i Mazur przejął niemieckie nazwy i określenia, zwłaszcza w dziedzinie szkolnictwa, administracji i w życiu politycznym. Za początek wpływu języka niemieckiego na język ogólnopolski datuje się wiek XIII i XIV zaś największe nasilenie przypadło na XIX i XX wiek.

Najistotniejsze cechy gwary warmińskiej to:

  • Miękkie spółgłoski wargowe pi, bi, fi, wi, mi przechodzą w: pś, bź, fś, wź, mń i tak np. mówiono: psies, bzieda, figiel- sigiel wiara- ziara (przy wymowie tych wyrazów element wargowy f lub w całkowicie zanika), mniasto. Powyższy proces to proces palatalizacji.
  • Samogłoski wargowe mogą również ulegać procesowi depalatalizacji, czyli:
    1. samogłoski o, u ulegają procesowi labializacji, a więc dodatkowo przed ich wymówieniem dodaje się głoskę ł.
    2. samogłoska i ulega procesowi prejotacji co oznacza, że samogłoska i poprzedzona jest jotą (czyli głoską j).
  • Samogłoski środkowojęzykowe ś, ź ulegają depalatalizacji tzn. przechodzą w sz, ż lub szi, żi a samogłoska ń ulega stwardnieniu tzn. wymawiana jest jako n.
  • Spółgłoski tylnojęzykowe k, g były wymawiane twardo czyli mówiono np: lakerki.
  • Bardzo chrakterystycznym zjawiskiem jest przejście ja- w je- oraz ra- w re-
  • Samogłoski nosowe ę, ą charakteryzują się na terenie Warmii dużą różnorodnością wymowy tzn. że mogły być wymówione na wiele różnych sposobów.
  • Samogłoski ustne:
    1. samogłoska ustna a może być wymawiana jako a lub o
    2. samogłoska o może być wymawiana jako o lub u
    3. samogłoska e może być wymawiane jako e, y lub i

Gwara mazurska (mazurzenie):

  • Na terenie Mazur głoski sz, ż, cz, dż wymawiane były następująco: (zjawisko poniższe nazywa się mazurzeniem)
    1. spółgłoska sz wymawiana była jako s
    2. spółgłoska ż wymawiana była jako z
    3. spółgłoska cz wymawiana była jako c
    4. spółgłoska wymawiana była jako dz
  • Głoska r" była wymawiana wraz z samogłoską rz tzn. wyglądało to następująco r" + rz
  • Spółgłoski miekkie wargowe pi, bi, fi, wi, mi wymawiane były jako pś, bź, fś, wź, a głoska mi jako ń lub n
  • Samogłoski nosowe, ą znajdując się na końcu wyrazu ulegały odnosowieniu np: z tobą- z tobo.
  • Grupy głoskowe takie jak: ja- przechodziły w je-, a ra- przechodziło w re-
  • Przy wymawianiu niektórych zaimków mazurzy zamieniali głoskę k na ch.
  • Czasowniki w 3 os. l.p., r.męskiego, czasu przeszłego w gwarze mazurskiej zakończone są na -uł.
  • W przymiotnikach, liczebnikach, zaimkach rodzju żeńskiego charakterystyczna jest końcówka -i, -y.

Musimy pamiętać, że na naszym regionie, a w szczególności na obszarze naszego miasta i jego okolic bardzo duży wpływ na ukształtowanie języka ( oprócz gwary warmińsko-mazurskiej ) miał język niemiecki. Wiele słówek zawartych w tym słowniku pochodzi właśnie z języka niemieckiego. Często są to wyrazy całkowicie lub w pewnym stopniu zapożyczone. Przyczyna tak silnego wpływu na nasz język, języka niemieckiego jest bardzo prosta. Otóż, na naszych ziemiach już od najdawniejszych lat osiadali Niemcy. Powołując się na książkę pana Edwarda Klemensa pt: "Z dziejów miasta i okolic" wiemy, że już od 1306 roku ziemia michałowska ( obecny Lidzbark i jego okolice ) stała się własnością Krzyżaków. Od tego momentu przez te wszyskie lata, aż do okupacji hitlerowskiej Lidzbark był pod wpływem rządów niemieckojęzycznych. Okres okupacji hitlerowskiej w roku 1939-1945 odcisnął silne piętno na mieszkańcach Lidzbarka, gdyż władze niemieckie zabroniły ludności posługiwania się językiem polskim, usiłując zgermanizować cały naród. Wynikiem czego są liczne naleciałości języka niemieckiego na język polski, które spisaliśmy w poniższym słowniku.

Po krótkim przybliżeniu Państwu znaczenia pojęcia- gwara i zapoznaniu z historią naszego regionu, chcielibyśmy wyjaśnić dlaczego tak powstał tenże słownik. Ustawa o ochronie przyrody mówi, że celem utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie wartości przyrodniczych i kulturowych w warunkach zrównoważonego rozwoju. Nie znamy lepszej metody popularyzacji czy zachowania dla następnych pokoleń tego co dziś jeszcze wydaje się oczywiste jak w formie publikacji. Możliwość bezpłatnego rozdawnictwa umożliwi szerokie rozpowszechnianie zasygnalizowanego jedynie przez nas problemu. Zdajemy sobie sprawę, że opracowanie niniejsze jest jedynie sygnałem do podjęcia profesjonalnych badań i dalszych poszukiwań tego co bezpowrotnie może zaginąć. Życie w ciągłym biegu, ciągłe dążenie do osiągnięcia sukcesu powoduje, coraz częściej zapominamy o tym co tak naprawdę jest dla nas ważne. Zaniedbaniom często ulegają najróżniejsze sprawy codzienne nie mówiąc już o tych odległych, które z dnia na dzień odchodzą w niepamięć. Dlatego też powinniśmy mieć świadomość, że taki brak zainteresowania przeszłością może spowodować, że już wkrótce nie będziemy mieli z nią bezpośredniej styczności. Dzielić nas będą wówczas bariery nie do przełamania, ponieważ źródła jej czerpania czyli ludzie, którzy posiadają ogromną wiedzę na jej temat odchodzą szybko w niepamięć.

Z tego też względu my jako świadomi przemijających nieuchronnie chwil postanowiliśmy stworzyć dla Państwa ten oto słownik, który powstał w wyniku długomiesięcznej pracy wszystkich pracowników Welskiego Parku Krajobrazowego i ludzi z nami współpracującymi. Korzystając z okazji pragniemy złożyć podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego słownika, oraz szcególnie pani Annie Węgrzynowskiej za pomoc w zbiorze dodatkowych słów.

Życzymy przyjemnej lektury. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi dotyczące naszego opracowania.

Wykaz ważniejszej literatury:
Praca zbiorowa pod redakcją Bogumiła Kuźniewskiego.
Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, Olsztynek 2002r.

Słownik

  • absznyt - oflis, oblina
  • absztyfikant - kawaler
  • aceni - waćpani
  • alasz - denaturat
  • ancug - ubranie
  • antaba - klamka
  • antlager - pomocnik
  • apem - otwarte
  • aprychtówka - wyrówniarka
  • arbajt - praca
  • arendarz - dzierżawca
  • auf - na lewo
  • baczyć - pilnować
  • badejki - kąpielówki
  • badować - kompać się
  • badownia - kąpielisko
  • badówki - kąpielówki
  • badziewie - patałajstwo
  • bajtle - dzieci
  • balia - wanna
  • bałda - fałda
  • bałek - belka, drążek
  • bana - dworzec kolejowy
  • banoza - stacja kolejowa
  • bantżaga - piła taśmowa
  • baraka - remiza strażacka
  • barchan - flanela
  • bazwierz - fryzjer
  • benderka - snopowiązałka
  • bigiel - wieszak
  • biksa - puszka
  • biljet - bilet kolejowy
  • bindfode - sznurek (dratwa)
  • biszung - stromy nasyp przy torach kolejowych
  • blat - płyta wierzchnia stołu
  • blutka - salceson
  • bogać tam - zwątpienie
  • bolec - śruba
  • bombony - cukierki
  • brantmur - fundament
  • brechsztanga - tom
  • brejtka - prymitywna młocarnia
  • brółttasza - chlebak
  • bryftryger - listonosz
  • bryle - okulary
  • brymza - hamulec
  • bubu - zimno
  • bugaj - placek ziemniaczany
  • burka - kurtka
  • bylem - byliśmy
  • cacka - sitko do mleka
  • carga - element drewniany do okna
  • cejtung - gazeta
  • centerfuga - urządzenie do oddzielania śmietany z mleka
  • chałat - długi płaszcz noszony przez żydów
  • chały - ciuchy
  • chechłać - prać
  • chiba niesposób - niemożliwe
  • chichuł - wiatr
  • chochla - nalewka
  • choćta - chodźcie
  • chofnal - gwóźdż kowalski do podkowy
  • chować - hodować
  • chrępel - kręgosłup
  • chryja - awantura
  • chrystek - okrągły piecyk
  • cięgiem - ciągle (bez przerwy)
  • cigęć - cień
  • citon - kot
  • cug - pociąg
  • cyferblat - tarcza zegara
  • cyngiel - język spustowy
  • cypek - dziobek od czajnika
  • ćmuchać - jeść
  • data - dacie
  • daufmaszyna - maszyna parowa do prac polowych np.do młócenia
  • dawa - damy
  • deka - koc
  • dekel - przykrywka
  • deleja - plotkara
  • deska - kurtka
  • dinks - pokrętło
  • do dom - do domu
  • dom - damy
  • donder - osoba wiecznie niezadowolona
  • durch - stale
  • drabka - drabina
  • drapaka - miotła do zmiatania
  • draszować - jeść
  • drauba - korba do wierteł
  • drejfus - potrójne metalowe kopyto do naprawy butów
  • drejować - toczyć
  • drekslarka - tokarka do drewna
  • dreszmaszyna - maszyna do młucenia zboża(młockarnia)
  • drewutnia - pomieszczenie do drzewa
  • drwionki - drzwi
  • drybus - drewniany pojemnik na wodę
  • dubelt - podwójny
  • durch - wciąż
  • durszlak - sito (cedzak)
  • dycht - do końca
  • dychtownie - szykownie, elegancko
  • dzie - gdzie
  • dziewki - dziewczyny
  • dźwierze - drzwi
  • ejwoj - tutaj
  • eno - tylko
  • fach - zawód
  • facjatka - balkon (wnęka )
  • fajerki - kręgi od pieca
  • fajftabak - tabaka do fajki
  • falatry - placki smażone na piecu
  • fanga - cios
  • faryna - cukier
  • fatko - szybko
  • fefernuski - cukierki
  • fejn - ładnie
  • feksować - cwaniakować wymądrzac się
  • ferkarta - bilet kolejowy
  • fertig - gotowe
  • >fertykuł - szafka
  • ferzinkiel - poszerzenie otworu na zewnątrz
  • fierana - firana
  • flama - płomień
  • flaszka - butelka
  • fliza - płyta chodnikowa
  • fojerkasa - ubezpieczalnia od ognia
  • folgować - zwalniać opóźniać
  • folguma - koło z oponą
  • forcier - szpikulec
  • frisztyk - śniadanie
  • fucht - dojście powietrza (przewiew)
  • fuchtel - wialnia do zboża
  • fuciek - błąd
  • funt - 0,5 kg
  • funtsztyk - odważnik
  • furmanka - powóz konny
  • furziść - z drogi (zrobić przejście)
  • fusbank - niski stołeczek (krzesło)
  • futer - jedzenie (pasza)
  • futrować - karmić, żywić (zwierzęta)
  • fyjderkasta - piórnik
  • fyrtel - wyznaczony (ograniczony) rejon
  • gacie - kalesony
  • gafle - widły do ziemniaków
  • galant - duży
  • galańcie - dużo
  • gałgan - rozrabiaka, urwis
  • gancegal - obojętnie
  • gancpomada - obojętnie
  • ganek - weranda
  • gardina - firana
  • gater - trak do cięcia drewna
  • gazlampa - lampa gazowa
  • gazmaska - maska gazowa
  • gipsdeka - sufit
  • gira - noga
  • giskan - konewka
  • glanc - połysk
  • glanc - polewa, lukier np.na pączku
  • glaska - szklanka (filiżanka)
  • glaspapier - papier ścierny
  • gleszyć - wróżyć, przewidywać
  • glónek - kromka chleba
  • góra - strych (poddasze)
  • graca - motyka
  • graczka - haczka
  • grapa - duży garnek
  • grapka - mały garnek
  • gryf - uchwyt
  • gryfel - rysik służył do pisania na tabliczkach
  • grymka - czapka
  • gryz - kasza manna
  • gutalina - pasta do butów
  • haferfloki - płatki owsiane, zacierki
  • hantlager - pomocnik murarski
  • haśtyś - gwałtownie
  • hyklowanie - szydełkowanie
  • ino - tylko
  • iść na szaber - iść coś ukraść
  • izba - pokój
  • je - jest
  • jenaczy - inaczej
  • jermark - jarmark
  • ji - jej
  • jizusgrejter - lizus, obłudny człowiek
  • jo - tak
  • kabel - przewód elektryczny
  • kacenjamer - kocia muzyka
  • kachle - elementy pieca kaflowego (kafle)
  • kajet - zeszyt
  • kalk - wapno
  • kamasze - buty
  • kanka (kana) - pojemnik (bańka) na mleko
  • kant - krawędż
  • kapkę - odrobinę (troszeczkę)
  • kapkie - trochę
  • kara - taczka
  • kartke - kartkę
  • kartong - karton
  • kastka - skrzynka
  • kastrolka - garnek
  • katana - burka, wdzianko,(kurtka)
  • kerat - pług z jedną skibą
  • kereja - sutanna, długa suknia
  • kesel - kocioł
  • keta - łańcuch
  • ketenszpaner - naciąg łańcucha przy rowerze
  • kfampa - gęsta zupa
  • kiecka - suknia
  • kiele - obok, przy
  • kierówka - halka
  • kietować (ryglować) - zamykać drzwi na klucz
  • kindersztuba - pokój dziecinny
  • kipka - taca do pieniędzy
  • kisać - rosnąć (np. ciasto)
  • kisiok - źrebak
  • kiżenka - maselnica przyrząd do robienia masła
  • klaftry - miara objętości torfu
  • kli - gorąco
  • klumpy - buty z drewnianymi spodami
  • kłaki - włosy
  • knap - w sam raz, akurat
  • knowie - pęk kłosów,(mniej niż snopek)
  • knybel - kij
  • knyf - zdolność do czegoś
  • koder - ścierka
  • koderbal - potańcówka (bal)
  • koło - rower
  • komora - spiżarnia
  • konzulka - nocny stolik
  • kopal - pas wojskowy
  • kopońka - misa do wyrabiania ciasta na chleb
  • kormony - ubrania
  • korzystom - korzystam
  • kosior - przyrząd do mieszania węgla w piecu
  • kosztur - hak do mieszania w palenisku
  • koza - piecyk na węgiel okrągły (1 otwór)
  • kragel - sprężynarka do spulchniania gleby
  • kranc - koło zębate
  • krapa - motyka
  • krejeżaga - piła tarczowa
  • kręfy - padaczka
  • krojcchaka - kilof
  • kropaki - buty z cholewami
  • kropaki - długie buty
  • kruż - doniczka
  • krypa - koryto dla krów
  • krypel - chory człowiek
  • krystek - piecyk żeliwny na węgiel (prostokątny) 2 otwory
  • krysztrymfe - podkolanówki
  • kryzel - bąk
  • kryzowaty - czlowiek z kręconymi włosami
  • kse - na prawo
  • ksiunc - ksiądz
  • kubaba - ziele angielskie
  • kubeł - wiadro
  • kuch - ciasto drożdżowe
  • kucher - kucharka
  • kuchnia - piec do gotowania
  • kuczer - woźnica
  • kufajka - gruba kurtka
  • kugle - bombki na choinkę
  • kulaska - laska
  • kupidło - pieniądze
  • kupiliśta - kupikiście
  • kupujewa - kupujemy
  • kupywać - kupować
  • kwarta - litrowy garnek
  • laćki (laczki) - kapcie
  • ladung - bicie (lanie)
  • latosz - latem, tego roku
  • lauba - altana
  • leberka - wątrobianka (pasztetowa)
  • lejba - luźny płaszcz
  • lelija - lilia
  • leszka - grządka
  • leżanka - tapczan
  • leżć - iść
  • liść bobkowy - liść laurowy
  • litkup - miara alkoholu
  • lomsz - okładzina do pługa
  • lorbas - duży huligan
  • lotny - być w czymś biegłym
  • lycki - lejce (do powożenia koni)
  • łobzować - przepalować, przeprowadzić w inne miejsce np. krowę
  • łołówek - ołówek
  • łońskiego roku - zeszłego roku
  • łysknąć - spojżeć
  • machórka - tabaka
  • majgyfer - chrabąszcz
  • majstersztyk - coś wykonane idealnie
  • makierować - symulować, udawać
  • makutra - misa do wyrabiania ciasta do chleba
  • maltich - obiad
  • mankolije - zmyślenia
  • mantel - płaszcz
  • mata - macie
  • mawa - mamy
  • mejsel - przecinak
  • mieć dryg - mieć do czegoś predyspozycje, uzdolnienie
  • młodzie - drożdże
  • mniech - worek
  • momka - mąka
  • monszuster - sztruks
  • motocykel - motocykl
  • motur - silnik spalinowy lub elektryczny
  • móm - mam
  • musztryk - musztarda
  • mutra - nakrętka
  • muzykanci - orkiestra
  • mycka - czapka
  • myter - metr
  • na bork - na kredyt (np. na zeszyt w sklepie)
  • na zad - do tyłu
  • namknąć się - przesunąć się
  • naroł - nasuń się
  • narychtować zegarek - nakręcić zegarek
  • naszykować - przygotować
  • natron - soda
  • nejmaszyna - maszyna do szycia
  • nie gilta - nie można
  • nie lonta - nie można
  • nima - nie ma
  • nudle - makaron
  • nyjkasta - ozdobne pudełko z przyborami do szycia
  • oberlufcik - okienko do wietrzenia
  • obleka - ubranie
  • oblyc - ubrać
  • obora - podwórko
  • obtoknąć - opłukać
  • obuć - ubrać
  • oburdać się - ciepło się ubrać
  • ochyndorzyć - okryć
  • odciąg - mleko odtłuszczone
  • odkietować - otworzyć
  • odszancować - odgarnąć np.śnieg
  • ogacić - ocieplić przed mrozem
  • ojropa - europa
  • okrasa - słonina
  • olopa - duża wielka baba
  • onterchołzy - kalesony
  • ontoruzy - kalesony
  • ółrenklapy - nauszniki
  • padół - dół (dziura)
  • pajda - kanapka (złożona kromka chleba)
  • papierosy - cygarety
  • papla - topola
  • parsk - ziemianka
  • patefon - adapter, gramofon
  • pertykiel - zegar (wahadło)
  • pika - ostry łom do przebijania lodu
  • pikulus - kolędnik (przebieraniec)
  • pitrólka - nafta
  • plata - piec kuchenny
  • platy - drzwi od stodoły
  • pląsy - tańce
  • plejster - plaster np. opatrunkowy
  • plucha - pierzyna
  • po wiela - po ile
  • po wiela stoji - ile kosztuje
  • poczkaj - poczekaj
  • podź - chodź
  • policyja - policja
  • polterabend - tłuczenie szkła przed domem weselnym (w przeddzień ślubu)
  • pomaska - masło
  • popla - topola
  • popyskać - źle skopać ogródek
  • porsk - piwnica do przechowywania ziemniaków
  • portki - spodnie
  • pospółka - zupa ziemniaczana
  • pozbaść - poznać i wykorzystać czyjeś słabe strony
  • póć ejwoj - choć tutaj
  • póćta - pójdzcie
  • pracharyja - bałagan
  • prasa - żelasko
  • propek - korek
  • prowozek - sznurek
  • przednówek - wiosna
  • przetrejbować - zmielić, przemielić
  • przybość - chodzić w butach bez skarpet
  • przybość - na boso
  • przycheftować - przymocować lekko przybić
  • pucchebel - strug gładzik
  • pucmachewka - kapelusznik(ca) osoba nosząca kapelusze
  • puć ajf - chodź tu
  • pudding - budyń
  • pue - tynk
  • pukiel - plecy, garb na plecach
  • puliwer - sweter bez rękawów
  • pulman - wagon
  • puta - indyczka
  • rachować - liczyć
  • rajber - rozrabiaka
  • raps - gwałtowne zderzenie
  • raptus - porywczy
  • raszpel - pilnik
  • rąkiel - brukiew
  • reizen fiber - zdenerwowanie przed podróżą
  • reizen tasza - torba podrózna
  • rejba - tarka do prania
  • rejbeska - tarka
  • rejza - jazda
  • rejza - gałąź, konar
  • remiza - sala taneczna
  • rentowne - mięso wołowe
  • rozberg - maneż, kierat
  • rozwerk - maneż
  • rozwerk - kierat
  • ruchać - ruszać
  • rudle - sanki z desek
  • rychtować - zrobić
  • rychtyk - tak
  • ryżydło - mąka ziemniaczana
  • sagan - garnek
  • siemel - blądyn
  • siemel - ławka bez oparcia 2 osobowa
  • sień - korytarz
  • siła - ile
  • siurgać - fruwać, latać
  • skaska - wskazówka zegara
  • sklep - piwnica
  • skład - sklep
  • skład kolonialny - sklep spożywczy
  • skopowina - mięso baranie
  • skweres - upał
  • som - sam
  • sprzedajewa - sprzedajemy
  • sprzedajta - sprzedajcie
  • srywek - mały garneczek
  • statki - naczynia
  • statory - naczynia
  • steczka - dróżka
  • stelmach - kołodziej
  • stołek - krzesło
  • strzykowanie - robienie na drutach
  • stuf - garnuszek z jednym uchem
  • szabel - fasola
  • szalki - odważniki
  • szałerek - budynek gospodarczy do przechowywania drewna
  • szciukuta - czkawka
  • szczyl - brzdąc
  • szejbka - podkładka pod śrubę
  • szfejsaparat - spawarka
  • szfejsować - spawać
  • szfung - sprawność
  • szif - statek
  • szkołowany - wykształcony
  • szlaban - 2 osobowe łożko rozkładane
  • szlafmyca - czapka do spania
  • szlofy - sanie
  • szlory - kapcie
  • szlouch - wąż ogrodniczy
  • szluk - łyk
  • szmelc - złom
  • szmergiel - kamień ścierny
  • szmida - kuźnia
  • szneka - słodka bułka
  • sznelcug - pociąg pośpieszny
  • sznopel - młodzian
  • sznoptuch - chusteczka
  • sznytka - kromka chleba
  • szondy - drewniane nosidło do wody
  • szopa - budynek gospodarczy( stajnia, obora, chlewnia)
  • szpada - łopata
  • szpantel - tył mebli
  • szparkasa - kasa oszczędności
  • szpek - słonina
  • szpera - kontrola (na granicy)
  • szpetny - brzydki
  • szplynt - pręt krótki bolec
  • szranczek - szafka
  • szrank - szafka
  • szrejbmaszyna - maszyna do pisania
  • szrejcuchy - łyżwy
  • szrejengi - łyżwy
  • szróba - śruba
  • szrółbank - strug spust
  • szrubsztag - imadło
  • szryft - charakter pisma
  • sztachnąć się - zaciągnąć się papierosem
  • sztamajza - dłuto
  • sztanknąć - pogrubić żelazo
  • sztapel - listwa, kij
  • sztender - kwietnik
  • sztepdeka - kołdra
  • szterka - tory kolejowe (linia kolejowa)
  • szterka - tor kolejowy
  • sztory - zasłony
  • sztrafa - kara pieniężna
  • sztramny - wyprostowany
  • sztrejdralce - zapałki
  • sztrejfa - wstążka
  • sztrejfmas - znacznik
  • sztychować - ostrzyć kosę
  • sztyfle - buty oficerskie
  • sztyfle - buty z cholewami
  • sztyper - drzazga, kołek, wiór
  • szucher - bałagan, oszustwo
  • szuldyner - klasa (sala lekcyjna)
  • szyber - urządzenie do zamykania przewodu między piecem, a kominem
  • szynk - gospoda
  • szypa - łopata
  • szyszchel - sierść
  • ślomban - drewniane łóżko
  • targać - nosić, podnosić
  • taska - filiżanka
  • tasza - teczka
  • taszenlampa - latarka
  • taszlampa - lampa kieszonkowa (latarka)
  • tepich - dywan
  • tombank - lada sklepowa
  • topek - nocnik
  • trepki - sandały
  • trepy - schody
  • tretować - deptać
  • tretuar - chodnik
  • trodel - pąpon na bucie (kapciu)
  • trycknąć - dotknąć
  • tryfta - wjazd na podwórze między budynkami
  • trygielek - garnek
  • tryksnąć - dotknąć
  • tryt - stopień schodowy
  • tumlować się - bić się
  • tutka - papierowa torebka
  • tygiel - garnek
  • tyjger - dźwig
  • tytenfas - kałamaż
  • udziurgać - umazać, wysmarować
  • ugliglać - coś źle zrobić
  • unterjaka - ubranie noszone pod ubraniem wierzchnim
  • urychtować - uporządkować
  • ustęp - ubikacja
  • uzorgować - postarać się
  • walonki - filcowe buty
  • warować - pilnować
  • warstat - ława stolarska
  • warzęchwia - nalewka
  • waserwaga - poziomica
  • wądół - jar
  • wejnatszmen - mikołaj
  • welować - głosować
  • weno go - patrzcie go
  • weno wejta go - widzicie go
  • westka - kamizelka
  • wiater - wiatr
  • wichajster - bliżej nieokreślona specjalna dobra rzecz
  • wiela - dużo
  • wiksa - pasta do butów
  • winkiel (za winklem) - za rogiem
  • wleść - wejść
  • wolant - bryczka
  • wom - wam
  • worszta - kiełbasa
  • wurzupa - woda po gotowaniu kiełbasy
  • wychodek - ubikacja
  • wyleść - wyjść
  • wyndoł - wykop, dół
  • wypekrować - wymieszać
  • wyro - łóżko
  • wyrychtować - wyszykować
  • wyskać - szukać
  • wyżki - na wysokości
  • ylkanka - oliwiarka
  • yno - tylko
  • za pazuchą - pod ubraniem
  • za wczorem - przed wczoraj
  • zabaczyć - zapomnieć
  • zaczkaj - zaczekaj
  • zakietować - zamknąć
  • zamonowszy - przy okazji
  • zawdy - zawsze
  • zbierata - zbieracie
  • zborgować - zkredytować
  • zebuć - rozebrać, zdjąć (ubranie)
  • zejty - boki
  • zicher - wichura
  • zieje - wieje
  • zilk - wilk
  • zino - wino
  • zlegować - dać, przekazać
  • zlejdować - wytrzymać, dać radę
  • zompa - tarfowisko
  • zorgobliwy - zaradny
  • zorgować - robić zapasy
  • zosa - sos
  • zrobilem - zrobiliśmy
  • zyger - zegar
  • zylc - zimne nogi" galareta
  • żaga - piła ręczna
  • żaki - studenci
  • żandarm - policjant
  • żiwo - szybko
  • żonkiel - brukiew
  • żydek - nóż do obierania ziemniaków
  • żydelek - małe krzesło
Wróć do listy artykułów

Nasza oferta | zobacz pełną ofertę

dysponujemy:
  • inwentaryzacją krajoznawczą regionu
wykonujemy:
  • aktualizacje treści turystycznej map, przewodniki
  • oceny oddziaływań na środowisko (Natura 2000)
  • oceny stanu ekologicznego wód (Ramowa Dyrektywa Wodna UE)
  • prace podwodne, poszukiwawcze
prowadzimy:
  • nurkowania zapoznawcze, turystyczne, szkolenia specjalistyczne
statystyki | realizacja : nesta.net.pl