Strona główna - artykuły

Dodano: 22 stycznia 2007
Aby powstał nowy las w miejscu zrębu, potrzebne są młode sadzonki, które zostają wyhodowane w szkółkach leśnych z nasion. Nasiona znajdują się we wnętrzu szyszki. Mechanizm otwierania się szyszek oparty jest na właściwościach ich łusek. Są one zbudowane ze zdrewniałych tkanek, o niejednakowo zgrubiałych ścianach komórkowych. Najcieńsze ścianki posiadają komórki znajdujące się od strony wewnętrznej łuski, a najgrubsze od strony zewnętrznej. W efekcie tego przy wysychaniu łusek, następuje ich odchylenie na zewnątrz i uwolnienie nasion.

Zdjęcie

Rys. 1. Szyszka sosny z rozchylonymi łuskami.


Wysychaniu szyszek na drzewach sprzyja mroźna, słoneczna i wietrzna pogoda. Tak jest w warunkach naturalnych u większości gatunków iglastych jak sosna, świerk, modrzew. Jednak te procesy nie przebiegają u wszystkich gatunków jednakowo szybko. Najłatwiej otwierają się szyszki świerka. Najtrudniej otwiera się modrzew, ponieważ aby wydostały się jego nasiona łuski muszą się kilkakrotnie rozchylać i zamykać wypychając w ten sposób nasiona na zewnątrz. Najczęściej szyszki zbiera się przed ich całkowitym dojrzeniem aby się nie wysypały z nich nasiona. Szyszki niektórych gatunków (sosna limba, jodła) rozpadają się w całości wyzwalając w ten sposób nasiona. Ich nasiona, po rozpadnięciu się szyszek poddaje się oddzieleniu od łusek na zasadzie różnicy masy właściwej.

Zdjęcie

Rys. 2. Zabudowania wyłuszczarni, widoczny drewniany magazyn główny.


Rozdział następuje w tzw. wialni pod wpływem strumienia powietrza dzięki, któremu zanieczyszczenia takie jak skrzydełka i puste nasiona jako lżejsze unoszą się do góry a pełne nasiona pozostają niżej. U większości gatunków iglastych szyszki dojrzewają w roku kwitnienia albo w następnym. Zbieranie szyszek jest poprzedzone oceną kwitnienia o czym była mowa w artykule dotyczącym zbierania szyszek. Nasiona świerka najlepiej zbierać nie później niż do początków grudnia, ponieważ później szyszki mogą już tracić cześć nasion. Nasiona sosny najlepiej pozyskiwać po pierwszych przymrozkach aż do marca. U modrzewia zbiór odbywa się podczas pierwszej zimy po kwitnieniu, natomiast puste szyszki mogą pozostawać na drzewach nawet przez kilka lat i odpadać dopiero z gałązkami. Zebrane szyszki wraz z nasionami poddaje się sztucznym procesom zwanym wyłuszczaniem szyszek w celu pozyskania nasion. Odbywa się to w specjalnych budynkach zwanych wyłuszczarniami, gdzie szyszki zostają poddane procesom podobnym do warunków naturalnych: nagrzewanie, przewietrzanie. W wyłuszczarniach wyłuszcza się jedynie te gatunki, których szyszki rozchylają się pod wpływem ciepła.

Zdjęcie

Rys. 3. Drewniany odskrzydlacz kołkowy.


Pierwsze wyłuszczarnie na terenie Europy Zachodniej powstały już w XVI wieku. Ze względu na konstrukcje urządzeń wyłuszczarskich wyłuszczarnie dzielimy na bębnowe, szufladowe, szufladowo-bębnowe, kominowe i kontenerowe. Z czego wyłuszczarnie szufladowe są to małe urządzenia wielkości szafy. Najnowocześniejszym typem jest wyłuszczarnia kolumnowa, taka wyłuszczarnia znajduje się w Jedwabnie w RDLP w Olsztynie.
Zasady działania wyłuszczarni zostaną opisane na przykładzie wyłuszczarni w Rucianem-Nidzie w Nadleśnictwie Maskulińskie. Jest to wyłuszczarnia typu bębnowego. Została ona zbudowana w końcu XIX wieku a jej obecny wygląd zabudowy nadany jej został w 1934 roku. W czasie wojny wyłuszczarnia uległa zniszczeniu i ponownie została uruchomiona 14 stycznia 1948 roku. Lokalizacja na budowę wyłuszczarni miała związek z istnieniem kolei, dzięki której można było transportować szyszki. Była to największa wyłuszczarnia na terenie Prus Wschodnich. Można w niej pozyskać 35 kg nasion sosny z 2700 kg szyszek.

Zdjęcie

Rys. 4. Piec opalany wyłuszczonymi szyszkami.


Wyłuszczarnia w Rucianem-Nidzie składa się z głównego magazynu szyszek, magazynu zapasowego szyszek, budynku produkcyjnego wyłuszczarni, magazynu nasion, magazynu szyszek wyłuszczonych, budynku administracyjnego i zabudowań gospodarczych. Główny magazyn może pomieścić jednorazowo aż 180 ton szyszek. Od momentu uruchomienia wyłuszczarni, po drugiej wojnie światowej wyłuszczono prawie 15000 tys. kilogramów szyszek, pozyskując z nich aż przeszło 220 000 kilogramów nasion. Szyszki pochodziły głównie z terenów obecnej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie. W 1992 roku uruchomiona została nowoczesna wyłuszczarnia w Jedwabnie, gdzie obecnie są kierowane szyszki z RDLP w Olsztynie.

Zdjęcie

Rys. 5. Napęd windy.


Główny magazyn wyłuszczarni w Rucianem- Nidzie to 6-kondygnacyjny budynek drewniany, z czego tylko pierwsza kondygnacja jest murowana i otoczona korytarzem stanowiącym magazyn nasion. Korytarz zaopatrzony jest w szyny, po których w wózkach ręcznie przewożone są szyszki. Trzy kondygnacje magazynu to miejsce do składowania szyszek z uchylnymi klapami, dzięki którym szyszki mogą się przemieszczać na niższe pietra. Czwarta kondygnacja ma postać lejów, w których umieszcza się szyszki do bezpośredniego łuszczenia. Stamtąd szyszki przemieszczane są do mechanicznego sita a tam oczyszczane. Drobne zanieczyszczenia, które trafiły tu wraz z szyszkami, takie jak igliwie, żywica, drobne gałązki opadają pod sito. Grubsze zanieczyszczenia czy uszkodzone szyszki oddzielane są ręcznie z powierzchni sita.

Zdjęcie

Rys. 6. Sito oczyszczające szyszki, wstępny etap obróbki szyszek, w górnej części widoczny transporter.


Szyszki po oczyszczeniu wpadają do następnego leja, skąd przemieszczane są na najwyższe piętro magazynu do specjalnego zasobnika. Ponieważ magazyn jest podzielony na dwie części, poprzez przestawienie dźwigni i przegrody umieszczonej w zasobniku, szyszki kierowane są i opadają do podstawionego wózka. Szyszki w wózkach przewożone są po szynach ręcznie do odpowiedniego boksu. Szyszki z wyższego piętra na niższe przemieszczane są przez ręczne otwarcie za pomocą dźwigni zamykanych okienek umieszczonych w boksach. W ten sposób następuje przewietrzenie szyszek. Szyszki przeznaczone do bezpośredniego łuszczenia, po opuszczeniu na najniższy poziom składowania, który wykonany jest w postaci lejów zsypowych nad magazynem nasion, wypadają do podstawionych wózków metalowych.

Zdjęcie

Rys. 7. Sito oczyszczające szyszki, wstępny etap obróbki szyszek, w górnej części widoczny transporter.


Wózki metalowe przewozi się po szynach do windy, którą wwozi się je do budynku produkcyjnego wyłuszczarni. Z najwyższego piętra szyszki są zsypywane poprzez otwarcie bocznych klap wózka do dwóch lejów wsypowych znajdujących się poniżej poziomu posadzki . W zależności od stopnia wilgotności szyszki przebywają w tym miejscu od 1 do 4 godzin. Średni czas wyłuszczania wynosi dla sosny 24 godziny a dla świerka 18 godzin. Czas wyłuszczania szyszek zależy od ich wilgotności, wysokości temperatury, prędkości przepływu gorącego powietrza doprowadzanego do szyszek. Gorące i suche powietrze, niezbędne w procesie wyłuszczania szyszek uzyskiwane jest ze spalania szyszek już pozbawionych nasion w specjalnym piecu. Na tym poziomie temperatura powietrza wynosi około 40°C. Przemieszczenie szyszek na poziom sita dolnego następuje przez ręczne przestawienie dźwigni, szyszki opadają na niższy poziom sit podsuszarni. Temperatura na tym poziomie jest wyższa i wynosi ok. 50°C. W większości szyszki sosnowe po upływie około 16 godzin przebywania w podsuszarni otwierają się (80-90%). Ich objętość wzrasta dwukrotnie.

Dzięki ręcznemu przestawieniu dźwigni następuje przemieszczenie szyszek z podsuszarni do bębna. Bębny obracają się z prędkością 3 obrotów na minutę. Uwolnione nasiona wypadają przez ażurowe ściany bębna przez lej zsypowy do podwieszonego niżej worka. Bębny uruchamiane są co godzinę na okres 10 minut, a po napełnieniu i przed opróżnieniem na okres 1 godziny. Na poziomie bębnów jest najwyższa temperatura, wynosząca dla szyszek sosny 63-65°C, świerka 55-58°C, modrzewia 50-53°C.

Po zakończeniu procesu łuszczenia, gdy z otwartych szyszek nie wypadają już nasiona, bębny zatrzymuje się i zostają otwarte. Podstawia się wózki podwieszone na szynie pod lej zsypowy. Szyszki bez nasion przez lej zsypowy, wsypywane są do wózków.

Zdjęcie

Rys. 8. Magazyn nasion ze szklanymi butlami w wiklinowych koszach.


Pozyskane z szyszek nasiona umieszcza się w workach i zanosi do budynku produkcyjnego, gdzie są odskrzydlane i oczyszczane. Nasiona wpadają do drewnianego odskrzydlacza kołkowego, w którym dzięki obracającemu się drewnianemu wałowi z kołkami tracą skrzydełka. Powoduje to wzrost temperatury, która jest kontrolowana przez osobę obsługującą. Następnie nasiona, już bez skrzydełek, przemieszczają się przez otwarty wylot do dwóch wialni (separatorów sitowych) znajdujących się piętro niżej, jedna nad drugą. Pył powstały z połamanych skrzydełek kierowany jest przez wentylator do cyklonu, skąd opada do podwieszonego worka. Za pomocą papierka kobaltowego określa się wilgotność nasion a następnie pobiera próbkę do oceny.

Nasiona zostają umieszczone w ponumerowanych, oznakowanych szklanych butlach z gumowymi korkami. Butle są przenoszone w koszach wiklinowych do magazynu nasion, znajdującego się w części piwnicznej magazynu. Panuje tam stała temperatura 4-5°C, która pozwala na przechowywanie nasion na okres od 5 do 10 lat.

Średnia wydajność wyłuszczenia 100 kg szyszek sosny wynosi 1-1,5 kg nasion, natomiast świerka 2-3 kg nasion a modrzewia 3 kg nasion.

Szyszki modrzewia europejskiego łuszczone są sposobem cieplno-mechanicznym. Czas suszenia wynosi około 36 godzin. Należy je doprowadzi do takiego stanu, że odstające łuski kruszą się po ich ściśnięciu.

Zdjęcie

Rys. 9. Magazyn szyszek wewnątrz


Prócz takiej klasycznej wyłuszczarni istnieją miniaturowe wyłuszczarki wielkości dużej lodówki. Zasada ich działania jest podobna jak w tradycyjne, dużej, wyłuszczarni proces wyłuszczania trwa znacznie krócej, jedynie. Nazywają się one szufladowymi szafami wyłuszczarskimi. Umożliwiają one wyłuszczanie niewielkich partii szyszek z drzew doborowych, klonów i małych plantacji. Wyłuszczarka jest wsparta na czterech kółkach ułatwiających jej przesuwanie. Wewnątrz szafy znajduje się komora susząca z czterema podwójnymi szufladami, wentylator napędzany silnikiem elektrycznym i grzejnik elektryczny. Szuflady maja dna wypełnione siatką o oczkach odpowiednich rozmiarów przez które przechodzą oskrzydlone nasiona do niższej szuflady z siatka o mniejszych oczkach. Proces łuszczenia przebiega automatycznie i trwa 8 godzin dla szyszek sosny. Po tym okresie wyłuszczarka wyłącza się. Przez pierwsze 4 godziny temperatura dochodzi do 35- 40 stopni. Następnie co godzinę podnosi się skokowo o 5 stopni aż osiąga 55-60 stopni po 7- 8 godzinach. Proces dla szyszek świerka trwa krócej i jest ukończony po 5 godzinach. Wydajność takiej szafy wynosi dla szyszek sosny 25 kilogramów nasion i dla świerka 16 kilogramów nasion.

Na terenie Polski znajduje się 21 wyłuszczarni, w zasadzie każda dyrekcja regionalna Lasów Państwowych posiada przynajmniej jedną wyłuszczarnię. Wyłuszczarnie znajdują się w Rucianem-Nidzie, Augustów, Czarna Białostocka (RDLP Białystok), Wirty (RDLP Gdańsk), Nowy Folwark, Lasowice (RDLP Katowice), Brzesko (RDLP Kraków), Dukla (RDLP Krosno), Zwierzyniec (RDLP Lublin), Łąck, Kolumna (RDLP Łódź), Jedwabno (RDLP Olsztyn), Jarocin (RDLP Poznań), Kozienice, Włoszczowa (RDLP Radom), Dębno (RDLP Szczecin), Białogard (RDLP Szczecinek), Klosnowo (RDLP Toruń), Łochów (RDLP Warszawa), Janowice Wielkie (RDLP Wrocław), Sól (RDLP Zielona – Góra).

Tekla Żurkowska
Wróć do listy artykułów

Nasza oferta | zobacz pełną ofertę

dysponujemy:
  • inwentaryzacją krajoznawczą regionu
wykonujemy:
  • aktualizacje treści turystycznej map, przewodniki
  • oceny oddziaływań na środowisko (Natura 2000)
  • oceny stanu ekologicznego wód (Ramowa Dyrektywa Wodna UE)
  • prace podwodne, poszukiwawcze
prowadzimy:
  • nurkowania zapoznawcze, turystyczne, szkolenia specjalistyczne
statystyki | realizacja : nesta.net.pl